Gwneud y gorau o’ch darlithoedd

Bydd y canllaw yma’n dangos sut gallwch chi fanteisio i’r eithaf ar eich darlithoedd drwy ddefnyddio sgiliau gwrando gweithredol a thechnegau ar gyfer ysgrifennu nodiadau effeithiol. Bydd y sgiliau yma’n eich helpu i greu nodiadau clir a defnyddiol a fydd yn help i chi ym mhob agwedd ar eich astudiaethau.

Pwrpas darlithoedd

LMae darlithoedd yn cael eu defnyddio’n bennaf i roi:

• darlun cyffredinol o bwnc – bydd disgwyl i chi ddod o hyd i’r manylion;
• gwybodaeth fanwl am bwnc – bydd disgwyl i chi lenwi’r bylchau o ran cefndir.

Mae darlithoedd yn adnodd gwerthfawr. Maen nhw’n gallu crynhoi safbwynt nifer o ymchwilwyr a gwerslyfrau, neu gyflwyno gwybodaeth newydd neu wybodaeth sydd heb ei chyhoeddi.

Bydd y canllaw yma’n dangos sut gallwch chi fanteisio i’r eithaf ar eich darlithoedd drwy ddilyn pedwar prif gam:

• paratoi ar gyfer darlithoedd;
• gwrando mewn darlithoedd;
• ysgrifennu nodiadau;
• gwneud gwaith dilynol ar ôl y darlithoedd.

Paratoi ar gyfer darlith

Dewch yn gyfarwydd â’ch cwrs

Ceisiwch ddod i wybod sut mae’ch darlithoedd yn perthyn i weddill y cwrs.

• Ydy’r seminarau neu’r tiwtorialau’n eich paratoi ar gyfer y ddarlith neu ydyn nhw’n datblygu cynnwys y ddarlith?
• Oes cyfleoedd i drafod y ddarlith a’i chynnwys yn eich seminarau?

Darllenwch lawlyfr y modiwl i gael mwy o wybodaeth, neu holwch eich tiwtor.

Darllen cyn mynd i’r ddarlith

Ydy’r darlithydd wedi awgrymu unrhyw ddogfennau i chi eu darllen cyn dod i’r ddarlith? Bydd darllen ymlaen llaw yn gwneud cynnwys y ddarlith yn fwy perthnasol, a bydd yn cynnig fframwaith i chi ddod i gasgliadau a chymharu safbwyntiau. Os yw’r ddarlith yn rhan o gyfres, dylech chi ailddarllen eich nodiadau ar y ddarlith flaenorol.

Gwrando mewn darlith

Dylai gwrando ar y ddarlith gael blaenoriaeth dros ysgrifennu nodiadau. Os byddwch chi’n gwrando’n effeithiol byddwch chi’n deall cynnwys y ddarlith yn well, a bydd hynny’n eich helpu i ysgrifennu nodiadau clir a defnyddiol a fydd yn gwneud synnwyr ar ôl y ddarlith.

Gwrando er mwyn adnabod y strwythur

Pan fyddwch chi’n gwrando ar ddarlith, ceisiwch ganolbwyntio ar strwythur neu batrwm y cynnwys. Weithiau mae’r darlithydd yn egluro’r strwythur ar y dechrau, naill ai ar ffurf rhes o benawdau neu fel crynodeb byr o’r cynnwys. Nodwch y strwythur ar bapur yn syth. Bydd hyn yn eich helpu i ddilyn y ddarlith, ac yn ffordd i chi ragweld pwyntiau neu gael hyd i’ch lle eto pe baech chi’n mynd ar goll.

Yn ystod y ddarlith, efallai bydd y darlithydd yn defnyddio arwyddion neu gliwiau llafar wrth osod strwythur y cynnwys, er enghraifft:

"I ddechrau, dw i’n mynd i drafod..."; "Fy mhwynt nesaf ydy ..."; "Yn olaf ...".

Mae’r arwyddion yma’n dangos pwynt newydd a gallwch ei gofnodi yn eich nodiadau. Arwyddion eraill posibl:

• oedi i ddynodi pwynt neu bennawd newydd;
• crynhoi’r hyn mae wedi’i ddweud cyn symud ymlaen.

Mae arwyddion ieithyddol eraill, sy’n llai amlwg efallai, yn ffordd o’ch helpu i strwythuro’ch nodiadau. Bydd angen i chi wrando’n astud i’w hadnabod. Dyma rai enghreifftiau:

"Ar y llaw arall ..."; "Mae ymchwilwyr eraill wedi awgrymu ... " ; "Dewch i ni droi ein golwg at ...".

Bydd y darlithydd yn defnyddio rhai geiriau ac ymadroddion i ddangos ei fod yn rhoi enghraifft i chi:

"un enghraifft o hyn yw ..."; "mae hyn i’w weld pan ..."; "gallwn ni weld tystiolaeth o hyn yn ...".

Bydd eich gallu i wrando’n gwella wrth i chi ddod yn fwy profiadol. Byddwch chi’n gallu adnabod yn well y mannau lle mae’r darlithydd yn gwyro o’r pwnc, neu’r enghreifftiau ychwanegol. A byddwch chi’n gallu pwysleisio’r rhain yn eich nodiadaus.

Ysgrifennu nodiadau

Peidiwch ag ysgrifennu nodiadau sy’n rhy fanwl. Bydd yn anodd mynd yn ôl wedyn a gweithio gyda thrawsgrifiad hynod o fanwl. Bydd y technegau sy’n dilyn yn eich helpu i ysgrifennu nodiadau defnyddiol sydd â strwythur.

Defnyddio strwythur yn eich nodiadau

• Defnyddiwch benawdau i osod trefn ar eich gwybodaeth.
• Rhowch bwyntiau newydd ar linell ar wahân neu rhifwch nhw.
• Amlygwch enghreifftiau a thestun sy’n esbonio rhywbeth.
• Cadwch bob enghraifft o wyro o’r pwnc a’r prif bwyntiau ar wahân.

Defnyddio’ch geiriau eich hun

Bydd ysgrifennu pob un o’r pwyntiau yn eich geiriau’ch hun yn eich helpu i ddeall a chofio cynnwys y ddarlith.

Cofiwch:

• gopïo air am air y dyfyniadau neu’r enghreifftiau pwysig;
• cadw’r dyfyniadau a’r enghreifftiau a’ch geiriau eich hun ar wahân;
• cofnodi pwyntiau nad ydych chi’n eu deall yng ngeiriau’r darlithydd drwy ychwanegu marc cwestiwn i’ch atgoffa i fynd yn ôl atyn nhw yn nes ymlaen.

Defnyddio llai o eiriau

• Ceisiwch gwtogi ar nifer y geiriau rydych chi’n eu defnyddio wrth ysgrifennu nodiadau. Ni fydd nodiadau manwl fawr o help i chi gofio ffeithiau a syniadau.
• Defnyddiwch eiriau allweddol i gyfleu pwyntiau neu syniadau’n gryno.
• Ychwanegwch fanylion cryno am unrhyw enghreifftiau neu dystiolaeth sy’n ategu’r pwynt.

Defnyddio talfyriadau

• Defnyddiwch dalfyriadau safonol a thalfyriadau sy’n benodol i bwnc.
• Crëwch eich talfyriadau eich hunan ar gyfer geiriau cyffredin, ond cofiwch fod yn gyson.
• Peidiwch â defnyddio cymaint o dalfyrru nes bod eich nodiadau’n drawsgrifiad mewn llaw fer; daliwch ati i ddefnyddio’ch geiriau eich hunan.

Defnyddio’r lle gwag ar y dudalen

• Ceisiwch ddangos strwythur yn eich nodiadau, er enghraifft rhowch bob pwynt ar linell newydd.
• Gadewch fylchau i ychwanegu pethau neu i gywiro’r nodiadau’n nes ymlaen.
• Gwnewch eich nodiadau’n haws eu darllen a’u hadolygu drwy ddefnyddio lle gwag i wahanu pwyntiau.

Defnyddio lliw a delweddau

• Dosbarthwch y gwahanol bwyntiau dan benawdau o wahanol liwiau.
• Amlygwch mewn lliw unrhyw bwyntiau rydych chi’n awyddus i’w cofio.
• Defnyddiwch ddelweddau neu ddiagramau fel ffordd gyflym o ddisgrifio cysyniad neu syniad.

Efallai y byddwch am ystyried defnyddio dull diagramatig o greu nodiadau mewn darlithoedd.

Defnyddio taflenni

Mae darlithwyr yn dosbarthu taflenni fel ffordd o’ch helpu i ddilyn y ddarlith ac i dynnu’ch sylw at wybodaeth bwysig. Gallwch gael y budd gorau o’r taflenni yma drwy ychwanegu eich sylwadau eich hunan.

• Amlygwch unrhyw eiriau allweddol.
• Ychwanegwch liw i drefnu’r wybodaeth yn gategorïau.
• Ychwanegwch nodiadau ar ymyl y papur.

Trefnu’ch nodiadau

• Y system fwyaf ymarferol o gadw trefn ar eich nodiadau yw storio papur A4 mewn ffeil fodrwy gyda chardiau lliw’n rhannu’r gwahanol adrannau.
• Dechreuwch bob darlith gyda phennawd clir, sef teitl y ddarlith, y dyddiad ac enw’r darlithydd.
• Rhifwch y tudalennau’n glir fel ei bod hi’n haws eu trefnu’n nes ymlaen.

Gwaith dilynol

Peidiwch â bod ofn gofyn i’r darlithydd egluro rhywbeth, naill ai yn ystod y ddarlith neu ar ei hôl. Defnyddiwch seminarau a thiwtorialau i ofyn am eglurhad neu i drafod cynnwys y darlithoedd. Rhowch drefn ar eich nodiadau cyn gynted â phosib ar ôl y ddarlith. Gwnewch y defnydd gorau o’r broses o adolygu’ch nodiadau drwy wneud y canlynol:

• amlygwch unrhyw bwyntiau sy’n ymddangos yn bwysig neu’n ganolog;
• ychwanegwch unrhyw fanylion y gallwch eu cofio o’r ddarlith;
• dangoswch unrhyw gysylltiad rhwng pwyntiau;
• cywirwch unrhyw gamgymeriadau neu wallaus;
• ychwanegwch gwestiynau i dynnu sylw at unrhyw beth nad ydych yn ei ddeall neu y mae angen mwy o wybodaeth amdano.

Goresgyn problemau

Pwl o fethu canolbwyntio

Pan fyddwch chi’n defnyddio dull gweithredol o ysgrifennu nodiadau mae’ch meddwl yn llai tebygol o grwydro. Drwy ysgrifennu’r pwyntiau yn eich geiriau eich hun a defnyddio lle gwag, lliwiau a delweddau, bydd y broses o ysgrifennu nodiadau’n dod yn un prysur a diddorol. Os byddwch chi’n methu rhai pwyntiau am fod eich meddwl wedi crwydro, gadewch le yn eich nodiadau. Ewch dros y pwyntiau yma gyda’r darlithydd neu fyfyriwr arall yn nes ymlaen.

Bod ar ei hôl hi

Efallai byddwch chi’n teimlo bod y darlithydd yn cyflwyno’r wybodaeth yn rhy gyflym i chi allu ysgrifennu’r cyfan. Os byddwch chi’n methu rhywbeth, gadewch le ar y papur a chymharwch eich nodiadau â rhai myfyriwr arall. Mae darllen dogfennau cefndirol cyn dod i’r ddarlith yn ffordd o’ch helpu i ddilyn y cynnwys – ni fydd y wybodaeth yn gwbl newydd i chi.

Efallai y byddwch chi’n mynd ar goll weithiau oherwydd nad ydych chi’n deall y wybodaeth mae’r darlithydd yn ei chyflwyno. Mae hyn yn gallu digwydd yn achos ambell bwynt neu hyd yn oed yn achos rhan helaeth o’r ddarlith. Yn hytrach na rhoi’r gorau i ddilyn y ddarlith, ysgrifennwch gyfres o gwestiynau y gallwch geisio cael atebion iddyn nhw’n nes ymlaen.

Crynodeb

• Byddwch yn barod - mae gofyn i chi ddod yn gyfarwydd â strwythur y cwrs, a darllen cyn mynd i’r ddarlith.
• Byddwch yn drefnus - dewiswch system ar gyfer storio nodiadau ac ewch â gwahanol binnau ysgrifennu a phensiliau gyda chi i’r ddarlith.
• Gwrandewch er mwyn adnabod y strwythur - chwiliwch am yr arwyddion sy’n eich helpu i ddilyn y ddarlith.
• Byddwch yn gryno - ceisiwch ddefnyddio geiriau ac ymadroddion allweddol cymaint â phosib fel bod y pwyslais ar wrando a deall.
• Cofiwch fod ysgrifennu nodiadau’n broses weithredol - ysgrifennwch grynodeb yn eich geiriau eich hun, a defnyddiwch le gwag, lliwiau, symbolau a delweddau.
• Gadewch fylchau - os ydych chi’n methu pwynt peidiwch â mynd i banig a methu mwy. Gadewch le ar y papur a holwch un o’ch cyd-fyfyrwyr wedyn i gael esboniad o’r pwynt.
• Ewch ati i adolygu’ch - nodiadau ar ôl y ddarlith, gan ychwanegu a chywiro wrth ddarllen.

Awdur gwreiddiol: Prifysgol Caerlyr