Dylid ystyried gwerth maethol cig wrth gymharu olion troed carbon

Rhaid ystyried gwerth maethol cig wrth gymharu olion traed carbon – dyna’r neges allweddol o astudiaeth ddiweddar a gynhaliwyd gan Hybu Cig Cymru, Prifysgol Bangor, Prifysgol Queen’s, a’r Agri-Food and Biosciences Institute (AFBI).

Mae’r papur gwyddonol, a gyhoeddwyd yn y cyfnodolyn Frontiers in Sustainable Food Systems gan ddefnyddio data o’r prosiect Ansawdd Cig Oen Cymru, yn canolbwyntio ar wahanol systemau cynhyrchu cig oen, yn benodol y cyfnod ‘pesgi’ – pryd mae ŵyn wedi cyrraedd y pwysau gofynnol, sef cig a gorchudd braster ar gyfer y farchnad, ac yn y pen draw, y cwsmer.

Mae gan ffermydd Cymru systemau cynhyrchu cig oen amrywiol, o systemau mewnbwn isel, lle mae ŵyn yn cael fawr ddim mewnbwn ychwanegol, os o gwbl, ac mae eu diet yn seiliedig ar laswellt yn bennaf, i systemau mewnbwn uwch lle gall ŵyn dderbyn dwysfwyd ochr yn ochr â glaswellt neu borthiant arall. Am y tro cyntaf, mae'r astudiaeth hon yn archwilio'n benodol effaith y diet pesgi ar ôl troed carbon cig oen ar sail faethol.

Dywedodd Dr. Eleri Thomas, cydawdur y papur a Swyddog Gweithredol Polisi a Datblygu Prosiectau Hybu Cig Cymru,

“Mae’r canlyniadau sy’n cael eu cyhoeddi yn y papur hwn yn newyddion gwych i’r sector ffermio. Gwyddom fod systemau cynhyrchu cig oen dan bwysau cynyddol i leihau eu hôl troed amgylcheddol, yn enwedig allyriadau nwyon tŷ gwydr. Fodd bynnag, anaml y mae’r metrigau cyfredol sy’n cael eu defnyddio i fynegi ôl troed carbon cig oen yn ystyried ei ddwysedd maethol a’r cyfraniad y gall ei wneud at ddiet cytbwys mewn pobl.”

Mae’r ymchwil newydd yn esbonio y gall cig oen fod yn ffynhonnell werthfawr o asidau brasterog amlannirlawn (polyunsaturated fatty acids), fel asidau brasterog omega-3 ac omega-6, sy’n chwarae rhan bwysig yn iechyd pobl. Casglwyd data gan 33 o ffermydd a oedd yn pesgi ŵyn ar un o bedwar diet gwahanol: cnydau porthiant, glaswellt, dwysfwyd, neu laswellt a dwysfwydydd. Yna defnyddiodd tîm Prifysgol Bangor y data hwn i amcangyfrif ôl troed carbon y cig oen a gynhyrchwyd o bob system. Roedd hyn yn cynnwys edrych ar faint o bob mewnbwn a ddefnyddiwyd ar y fferm a chyfrifo costau carbon y mewnbynnau hynny, nifer y da byw ar y fferm, a’r maint o gynnyrch (yn yr achos hwn, kg o gig oen a gynhyrchir). Roedd hyn yn golygu y gellid cyfrifo'r allyriadau carbon cyfwerth fesul uned o gynnyrch (h.y. yr ôl troed carbon).

Yna mesurwyd lefel yr asidau brasterog amlannirlawn (polyunsaturated fatty acids) mewn dau doriad pwysig o’r cig oen, er mwyn pennu’r ôl troed carbon fesul uned o asidau brasterog amlannirlawn omega-3. Pan ddefnyddiwyd uned weithredol gonfensiynol yn seiliedig ar bwysau, ŵyn wedi'u pesgi ar ddietau glaswellt oedd â'r ôl troed carbon uchaf ar gyfartaledd. Fodd bynnag, pan ystyriwyd cynnwys asidau brasterog amlannirlawn omega-3, y diet glaswellt oedd â'r ôl troed carbon isaf ar gyfer toriadau o'r lwyn.

Dywedodd Elizabeth Swancott, Uwch Swyddog Gwybodaeth am y Farchnad, Ymchwil a Datblygu Hybu Cig Cymru,

“Fel arfer, mae asesu ôl troed carbon bwydydd yn defnyddio unedau sy’n seiliedig ar fàs, lle mae’r allyriadau carbon yn cael eu hystyried fesul kg o’r cynnyrch bwyd. Gall hyn fod yn ddefnyddiol ar gyfer cymharu effeithlonrwydd amgylcheddol systemau ffermio gwahanol; fodd bynnag, nid ydynt yn adlewyrchu sut mae systemau ffermio gwahanol yn effeithio ar wahaniaethau maethol y cynnyrch terfynol. Mae’r astudiaeth hon yn dangos pwysigrwydd ystyried maeth wrth fynegi a chymharu olion troed carbon bwydydd sy’n cynnwys llawer o faetholion - fel cig oen.”

Dywedodd Dr Prysor Williams, sy’n rhan o’r tîm o Ysgol Gwyddorau Amgylcheddol a Naturiol Prifysgol Bangor a arweiniodd ar y gwaith o fesur yr ôl troed carbon,