Dr Cynog Prys

Uwch Darlithydd mewn Cymdeithaseg a Pholisi Cymdeithasol (Cyfrwng Cymraeg)

c.prys@bangor.ac.uk

0000-0002-4235-3096

Dr Cynog Prys

Gwelwch proffil Dr Cynog Prys ar Bortal Ymchwil Bangor

 Trosolwg 

 Mae Dr Cynog Prys yn Uwch Ddarlithydd ym Mhrifysgol Bangor ble mae’n arbenigo ym meysydd cymdeithaseg, polisi cymdeithasol a chynllunio ieithyddol. Mae ganddo Ddoethuriaeth o Brifysgol Bangor (2011), ac MEd o Brifysgol Rio Grand, Ohio (2005), ynghyd a gradd Dosbarth Cyntaf mewn Cymdeithaseg a Pholisi Cymdeithasol (Prifysgol Bangor,2003). Mae hefyd yn Uwch Gymrawd or Higher Education Acadamy. Enillodd ei gyfres o e-lyfrau Cymdeithaseg, Pecyn Adnoddau Amlgyfrwng Cymdeithaseg (Prys a Hodges) wobr genedlaethol am Adnodd Dysgu Rhagorol y Flwyddyn 2023, gan y Coleg Cymraeg Cenedlaethol.  

 

Ei brif faes ymchwil academaidd yw astudio’r defnydd o Gymraeg ym mywyd bob dydd, gyda'i ymchwil yn canolbwyntio ar y defnydd o Gymraeg gan y cyhoedd mewn amrywiaeth o barthau gwahanol, gan gynnwys y gymuned, ym maes iechyd, y trydydd sector, a’r economi. Yn ogystal a’r meysydd hyn mae’n arbenigo ar y defnydd o ieithoedd lleiafrifol o fewn y parth digidol, gyda’i ddiddordeb presennol yn ffocysu ar deall beth fydd oblygiadau datblygiad ddeallusrwydd artiffisial i siaradwyr ieithoedd lleiafrifol. Mae Cynog yn cyhoeddi gwaith ymchwil yn gyson mewn cyfnodolion rhyngwladol, a mae ei waith yn ymddangos o dogfennau polisi Llywodraeth Cymru, gan gynnwys Cymraeg 2050: Miliwn o Siaradwyr Cymraeg. Gweler ei restr gyhoeddiadau am wybodaeth bellach. 

 

Y Gymraeg yn y Gymdeithas Sifil 

Cynhigiodd doethuriaeth Cynog ddadansoddiad ansoddol o brofiadau gwasanaethau iaith Gymraeg defnyddwyr a darparwyr mudiadau trydydd sector yng Ngwynedd ac Sir Gaerfyrddin (2011). Ers hynny mae’r defnydd o Gymraeg o fewn y gymdeithas sifil wedi bod yn ffocws ar ei waith academaidd, wrth iddo gyhoeddi nifer o adroddiadau ymchwil a chyhoeddiadau academaidd yn astudio’r defnydd o Gymraeg o fewn y gymuned. Yn fwyaf diweddar mae ei waith wedi ffocysu ar y berthynas rhwng y Gymraeg a ffactorau economaidd. Yn 2024 dyfarnwyd grant o Gronfa Her ARFOR iddo i ddatblygu Pecyn Recriwtio Gweithlu Dwyieithog i gynorthwyo cyflogwyr i recriwtio staff gyda sgiliau Cymraeg. Nod hynny yw i gefnogi cyflogwyr i fynd I'r afael a heriau recriwtio, ac hefyd cefnogi cymunedau iaith Gymraeg drwy baru siaradwyr Cymraeg gyda swyddi Cymraeg, o fewn cymunedau ble mae gofid am allfudo oedolion sydd a sgiliau yn yr iaith Gymraeg.  

 

Y Gymraeg yn yr Oes Ddigidol 

Mae Cynog wedi edrych ar y defnydd o Gymraeg yn y byd digidol ers dros 10 mlynedd. Cychwynnodd ei ddiddordeb wrth iddo weithio ar brosiect ymchwil yn edrych ar y defnydd o Gymraeg ar y cyfryngau cymdeithasol (gweler er enghraifft gwaith Cunliffe et al 2013). Ers hynny mae wedi gweithio ar nifer o brosiectau ymchwil, yn ogystal a goruchwylio doethuriaethau, ym maes iaith a thechnoleg, gan gynnwys gwaith yn edrych ar y modd y mae’r Gymraeg yn cael ei ddefnyddio ar apigau a phlatfformau digidol. Rhwng 2020 a 2023 roedd yn Is Gadeirydd y grwp Hawliau Ieithyddol, rhwydwaith ymchwil Ewropeaidd Language in the Human-Machine Era. Cyfrannodd i, a chydlynodd, nifer o weithdai, cynadleddau a digwyddiadau Ewropeaidd ym maes hawliau ieithyddol yn yr oes ddigidol. 

 

Gweler The Dawn of the Human-Machine Era: A forecast of new and emerging language technologies am enghraifft o waith y rhwydwaith.  

https://jyx.jyu.fi/bitstream/handle/123456789/75737/The%20Forecast%20report%202021%20%28May%2025%2015.40%29.pdf?sequence=6&isAllowed=y 

 

Yn fwy diweddar mae’n aelod o grwp gwaith UniNet (NPLD) ar Deallusrwydd Artiffisial ac Ieithoedd Lleiafrifol. Cyflwynwyd papur a gyd-awdurodd ganddo yng Nghynhadledd yr Network to Promote Linguistic Diversity 20024, sef AI and Minority Language Use.  

 

Comisiynau a Phrosiectau Ymchwil 

Mae gan Cynog hefyd brofiad eang o gyhoeddi adroddiadau wedi ei comisiynu i gyllidwyr allanol i’r Brifysgol, gan gynnwys Comisiynydd y Gymraeg, Llywodraeth Cymru, S4C, BBC Cymru, Mentrau Iaith Cymru, Cyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru ac sefydliadau eraill. Yn ogystal a hynny mae wedi gweithio gyda cwmnïau darlledu gan gynnwys Cwmni Da ac Rondo Media. Cysylltwch gydag ef os hoffech drafod comisiwn am ddarn o waith ymchwil.  

 

Mae hefyd yn goruchwylio nifer o fyfyrwyr doethuriaeth ac myfyrwyr MA ym maes cynllunio ieithyddol. Mae rhain y cynnwys myfyrwyr PhD yn y meysydd canlynol: 

 

  • Deallusrwydd Artiffisial ac Addysg Gymraeg – Beca Owen (Prif Oruchwylydd, noddwyd gan y Coleg Cymraeg Cenedlaethol). 
  • Yr Economi a’r Iaith Gymraeg – Elen Bonner (Prif Oruchwylydd, Ysgoloriaeth Martin Rhisiart, Y Coleg Cymraeg Cenedlaethol). 
  • Ffactorau sy’n dylanwadu ar lwyddiant caffael iaith yn y gweithle - Dafydd Apolloni (ail oruchwylydd, noddwyd gan y Coleg Cymraeg Cenedlaethol). 
  • Taith iaith: profiadau siaradwyr ifanc o bod yn siaradwyr Gymraeg - Charlotte Amesbury (ail oruchwylydd)  
  • Y Gymraeg o fewn y byd digidol: Profiadau ac agweddau siaradwyr Cymraeg yng Ngwynedd o ddefnyddio apiau Cymraeg neu ddwyieithog - Shân Prichard (Prif Oruchwylydd, Ysgoloriaeth KESS/Cwmni Da).  
  • Rheolaeth Strategol ar hyfforddiant iaith mewn gweithleoedd sector cyhoeddus – Ifor Gruffudd. 
  • Ffactorau yn arferion a dewisiadau gwylio cynulleidfa S4C (Ysgoloriaeth KESS/S4C). 

 

Adnoddau Addysgiadol Digidol 

Yn ogystal â hynny mae ganddo brofiad helaeth o gynhyrchu adnoddau addysgiadol iaith Gymraeg, gan gynnwys Pecyn Adnoddau Amlgyfrwng Cymdeithaseg (Coleg Cymraeg Cenedlaethol) a phrosiect Deunyddiau Dysgu Digidol (Coleg Cymraeg Cenedlaethol/HEFCW). Enillodd eu Pecyn Adnoddau Amlgyfrwng Cymdeithaseg wobr genedlaethol am Adnodd Cyfrwng Cymraeg Rhagorol yn Wobrau Blynyddol y Coleg Cymraeg Cenedlaethol yn 2023. Mae ganddo ddiddordeb mawr mewn defnyddio technolegau digidol yn ei addysgu er mwyn cyfoethogi’r profiad myfyrwyr a disgyblion, yn enwedig yn y byd addysg cyfrwng Cymraeg. 

 

Pecyn Adnoddau Amlgyfrwng Cymdeithaseg (Prys a Hodges)  

https://www.porth.ac.uk/en/group-collection/paac-pecyn-adnoddau-amlgyfrwng-cymraeg 

 

Project Deunyddiau Dysgu Digidol (HEFCW/Coleg Cymraeg Cenedlaethol – Prys PI) 

Cymdeithaseg: Astudio Gymru Gyfoes 

https://www.porth.ac.uk/en/collection/cymdeithaseg-astudio-cymru-gyfoes 

Cymdeithaseg: Theori Gymdeithasegol 

https://www.porth.ac.uk/en/collection/gwyddorau-cymdeithas-theori-gymdeithasegol 

Darlledu 

Mae Cynog yn cyfrannu yn gyson i'r cyfryngau darlledu yng Nghymru gan ymddangos ar y radio dros 40 o weithiau ar BBC Radio Cymru yn tafod materion cyfoes, gan gynnwys materion sy’n ymwneud a’r iaith Gymraeg, rôl diwylliant a normau cymdeithasol ar ymddygiad,  a newid cymdeithasol, yn enwedig o fewn y byd digidol. Yn ogystal a radio, mae hefyd yn cyfrannu i raglenni S4C, yn ogystal a’r cyfryngau print. 

Dyma ddetholiad o’i eitemau mae wedi cyfrannu atynt. 

AI: Y Gwalch neu’r Gwych 

https://www.bbc.co.uk/programmes/m0023fs4 

Codi bawd ac ysgwyd llaw (Podlediad Aled Hughes, BBC Radio Cymru)  

https://www.bbc.co.uk/programmes/p09ysqqh 

 

2025

2024

2023

2022

2021

2020

2019

2018

2017

2016

2015

2014

2013

2012

2010

2006

2025

2024

  • Taith Iaith i Wlad y Basg

    Erthygl i Gwerddon Fach ar Golwg 360 https://golwg.360.cymru/gwerddon/2167096-taith-iaith-wlad-basg

    24 Rhag 2024

    Cysylltau:

    Gweithgaredd: Mathau o waith ymgysylltu â'r cyhoedd a gwaith maes - Erthygl neu gyfranogiad yn y cyfryngau (Cyfrannwr)
  • Pecyn Recriwtio Gweithlu Dwyieithog

    Cyflwyniad i Fwrdd y Rhaglen Gymraeg (Llywodraeth Cymru).

    20 Tach 2024

    Gweithgaredd: Cyflwyniad llafar (Siaradwr)
  • Pecyn Recriwtio Gweithlu Dwyieithog

    Cyflwyniad i Fwrdd Partneriaeth Cyngor y Gymraeg (Llywodraeth Cymru). Cadeiriwyd gan Mark Drakeford, Ysgrifennydd Cabinet dros Gyllid a’r Gymraeg.

    18 Tach 2024

    Gweithgaredd: Cyflwyniad llafar (Siaradwr)
  • Prosiect Heriau Recrwitio Gweithu Dwyieithog - Gweithdai Cyd-gynhyrchu

    Cyfres o weithdai cyd-gynhyrchu gyda chyflogwyr y sector gyhoeddus, breifat a'r drydydd sector o siroedd Ceredigion, Sir Gâr, Gwynedd a Môn yn trafod heriau ac arfer da wrth recriwtio gweithlu â sgiliau yn y Gymraeg. Fel rhan o brosiect a gyllidwyd gan Gronfa Her Arfor.

    Gorff 2024 – Medi 2024

    Gweithgaredd: Mathau o waith ymgysylltu â'r cyhoedd a gwaith maes - Darlith/trafodaeth/seminar gyhoeddus (Cyfrannwr)

2023

2020

2017

2013

  • TU HWNT I’R DOSBARTH – Dyfodol Cynllunio IeithyddolBEYOND THE CLASSROOM – the future of Language Planning

    Symposiwm Cynllunio Ieithyddol rhyngwladol yn trafod yr angen i gynnwys strategaethau cynllunio ieithyddol holistig y tu hwnt i'r ystafell ddosbarth er mwyn hyrwyddo defnydd cymdeithasol fwy eang o ieithoedd lleiafrifol fel y Gymraeg

    An International Language Planning Symposium discussing the need to include holistic language planning strategies beyond the classroom to faciliate wider social use of minoritized languages such as Welsh

    8 Maw 2013

    Gweithgaredd: Cymryd rhan mewn cynhadledd Academaidd (Trefnydd)