Archif y mis

Mae Archif y Mis yn denu sylw myfyrwyr a staff at yr amrywiaeth o ddeunydd sydd ar gael yn yr Archifau a’r Casgliadau Arbennig. Yn benodol, mae’r ffotograffau o Fangor yn y gorffennol yn hynod o boblogaidd ac wedi bod yn sbardun i sawl sgwrs ar dudalennau Facebook y Brifysgol.

Pob mis, mae eitem yn cael ei dewis ar gyfer y slot misol. Mae’r ddogfen yn cael ei sganio a’i rhoi ar y we ochr yn ochr â thestun yn egluro cefndir hanesyddol yr eitem.

Gorffennaf 2017

Hedd Wyn yn eistedd yng nghadair Eisteddfod Bala, 1907

Ganed 'Hedd Wyn' neu Ellis Humphrey Evans yn Yr Ysgwrn, sef fferm y teulu yn Nhrawsfynydd, ar 13 Ionawr 1887, yn fab i Evan Evans a Mary Morris. Cafodd ei addysg yn yr ysgol gynradd leol ac yn yr ysgol Sul, ond ni roddodd y gorau i'w addysgu ei hun. Wrth adael yr ysgol yn 14 aeth Ellis i helpu ei dad ar y fferm gan weithio'n bennaf fel bugail, ond daliodd ati i'w addysgu ei hun. Daeth ei ddawn i farddoni i'r amlwg yn gynnar iawn a bu'n cystadlu mewn cystadlaethau ac eisteddfodau lleol, gan ennill y gyntaf o'i 6 chadair yn y Bala yn 1907, ac yntau'n 20 oed, am ei awdl 'Y Dyffryn.'

Ym mis Hydref 1916 dechreuodd Hedd Wyn gyfansoddi ei awdl 'Yr Arwr' gyda'r bwriad o'i chyflwyno i gystadleuaeth y Gadair yn yr Eisteddfod Genedlaethol a oedd i'w chynnal ym Mhenbedw (Birkenhead) yn 1917.   Cyn y gallodd orffen y darn cafodd ei gonsgriptio i 15ed Bataliwn y Ffiwsilwyr Brenhinol Cymreig a hwyliodd am Ffrainc ym Mehefin 1917.  Ddechrau Gorffennaf roedd yng nghyffiniau Ypres ac yno ym mwd y ffosydd y gorffennodd yr awdl.  Gyda'r ffugenw 'Fleur de Lys', postiodd ei waith yn ôl i Gymru ar 15 Gorffennaf 1917.

Ar 31 Gorffennaf aeth Hedd Wyn 'dros y top' gyda'i gatrawd mewn ymosodiad mawr i gipio 'Cefn Pilckem', ynyrhyn a fyddai'n cael ei galw wedyn yn Frwydr Passchendaele. Roedd dynion ynsyrthio ym mhob man ar faes y frwydr, yn eu plith Hedd Wyn a glwyfwyd yn angheuol.

Crewyd yr "Archif y Mis" yma gan Lynette Hunter, Archifydd

Cliciwch ar y dolennau isod i weld y dogfennau sydd wedi ymddangos fel “Archif y Mis” yn y gorffennol.