Archif y Mis: Mai 2022
Pier y Garth, 1914

Mae Pier y Garth ym Mangor wedi ei enwi fel ‘Pier y Flwyddyn 2022’ gan y National Piers Society, gyda’r beirniaid yn dweud fod ganddo y “golygfeydd panoramig gorau a geir oddi ar unrhyw bier yn y Deyrnas Unedig" [Bangor Garth voted Pier Of The Year 2022 - National Piers Society].

Ar y 14 Mai 1896 agorodd yr Arglwydd Penrhyn y pier yn swyddogol yn dilyn gorymdaith drwy’r ddinas a daeth torf o dros 5,000 o bobl ynghyd i wylio’r seremoni agoriadol.

Mewn gwynt cryf yn Rhagfyr 1914 fe darodd y ‘S.S. Christiana,’ stemar 282 tunnell a oedd wedi’i hangori ar y Fenai, i mewn i’r Pier, gan achosi i ran fawr ohono ddymchwel. Â hithau’n hollol ar drugaredd y gwynt collodd y llong ei phropelor a chafodd ei gyrru gerfydd ei hochr yn erbyn y pier. I ddechrau, tarodd starn y stemar yn erbyn un o'r pileri haearn yng nghanol y strwythur a'i ddymchwel. Aeth tuag 20 troedfedd o starn y llong dan y pier a malu piler haearn arall. Rhuthrodd llygad-dystion, pysgotwyr lleol a'r Pierfeistr i gynorthwyo’r stemar a'i chlymu i lanfa 'Ja Ja' gerllaw. Unwaith y llwyddodd y Christiana i ddianc, syrthiodd darn o ddec y pier i'r culfor islaw.

Yn gynnar yn 1915, adeiladodd swyddogion a gwŷr Corfflu Peirianwyr Brenhinol Môn gangffordd dros dro sylweddol dros y bwlch, heb godi dim am eu llafur, a bu hwnnw yn ei le am 7 mlynedd o ganlyniad i’r Rhyfel Mawr.

Delweddau: Ffotograff o'r difrod i Bier Bangor ar ôl i'r 'S.S. Christiana' dorri'n rhydd o'i hangorfa a tharo pen y pier.

Delwedd: 'S.S. Christiana' wrth lanfa 'Ja Ja', Garth, cyn 1914.

Crewyd yr “Archif y Mis” yma gan Lynette Williams.

Cliciwch ar y dolennau isod i weld y dogfennau sydd wedi ymddangos fel “Archif y Mis” yn y gorffennol.