Mae ymchwilwyr ym Mhrifysgol Bangor wedi ymuno â'r elusen bywyd gwyllt, Sea Watch Foundation, a'r datblygwr technoleg ynni llanw, Nova Innovation, i ddatblygu ap ffôn symudol sydd ar gael am ddim sy'n caniatáu i unrhyw un adnabod ac ychwanegu cofnod os ydynt yn gweld morfilod, dolffiniaid ac anifeiliaid mawr eraill oddi ar y tir neu oddi ar gwch yn nyfroedd y Deyrnas Unedig.
Wedi ei lansio ddiwedd 2020, mae bron i 1000 o anifeiliaid eisoes wedi eu cofndi dros y gaeaf, gan dros gant o ddefnyddwyr yr app yn eu hardaloedd lleol.
Dywedodd Jenny Bond, sy'n arwain y project ymchwil ar ran SEACAMS 2 ym Mhrifysgol Bangor:
“Rydym bellach yn cael teithio ond yn cael ein hannog i osgoi’r cyrchfannau mwyaf poblogaidd. Dyma gyfle gwych i fwynhau mynd am dro ar hyd yr arfordir a chwilio am forfilod a dolffiniaid ledled y Deyrnas Unedig, a dysgu ac ymlacio ar yr un pryd.
Rydym wedi datblygu’r ap Sea Watcher fel y gall unrhyw un gyfrannu at ymchwil sy’n edrych ar famaliaid y môr yn y Deyrnas Unedig.”
Ymlaciwch a mwynhau’r môr!
Y llefydd gorau i chwilio am forfilod a dolffiniaid yw pentiroedd, ynysoedd a chlogwyni uchel lle ceir golygfa dda dros ddarn mawr o'r môr ac mae cael tywydd braf yn helpu. Mae yna lawer o fannau yn y Deyrnas Unedig lle gwelir dolffiniaid yn rheolaidd: Bae Aberteifi ac ynysoedd Sir Benfro yng ngorllewin Cymru, Mounts Bay yng Nghernyw, arfordir Northumbria yn ne-ddwyrain Lloegr, Ynysoedd Heledd, Ynysoedd y Gogledd a’r Moray Firth yn yr Alban, i enwi dim ond rhai, ond efallai y byddwch yn lwcus ni waeth ble y byddwch o amgylch arfordir Prydain.
Os ydych yn cynllunio taith gerdded ar hyd llwybr yr arfordir neu’n bwriadu edrych allan i’r môr yn hamddenol o ben clogwyn, byddai ysbienddrych o gymorth, ac ar ôl i chi ei lawrlwytho, bydd yr ap Sea Watcher yn mynd â chi trwy'r camau i gofnodi’r hyn yr ydych yn ei weld. Ar yr ap mae digon o ffotograffau a fideos i'ch helpu i adnabod y gwahanol rywogaethau.
Y mamaliaid môr a welir amlaf yn y Deyrnas Unedig yw’r morlo llwyd, y morlo cyffredin a’r llamhidydd, er bod y dolffin trwynbwl acrobatig a'r dolffin cyffredin hefyd i'w gweld yn rheolaidd mewn sawl lleoliad o amgylch yr arfordir. O blith y morfilod, mae’r morfil pigfain, yr orca a’r morfil cefngrwm i gyd i'w gweld yn rheolaidd yn nyfroedd y Deyrnas Unedig, yn enwedig yn y gorllewin a'r gogledd.
“Eisoes anfonwyd fideo atom o dde Dyfnaint o’r morfil asgellog llwyd, sy’n dra anghyffredin, felly ni wyddoch byth beth y gallech ei weld” meddai Dr Peter Evans, sylfaenydd a Chyfarwyddwr y Sea Watch Foundation.
“Mis Gorffennaf diwethaf, gwelodd criw tancer o’r Alban olygfa brin iawn, sef morfil gogledd yr Iwerydd, sef rhywogaeth sydd mewn perygl difrifol, ychydig i'r de o Ynysoedd Prydain, tra roeddynt ar fordaith i Sbaen.
Gall unrhyw un weld unrhyw beth wrth edrych i’r môr, a nod yr ap hwn yw helpu pobl i adnabod yn hawdd yr hyn y maent wedi'i weld ac yna ei gofnodi fel y gall pawb arall elwa trwy ddysgu beth sydd wedi cael ei weld ac ymhle."
Bydd yr wybodaeth a gesglir gan yr ap Sea Watcher yn helpu i wella gwybodaeth ynglŷn a ble a phryd mae mamaliaid y môr yn ymweld a gwahanol ardaloedd ac o bosibl beth maent yn ei wneud. Mae'r wybodaeth hon yn bwysig ar gyfer rheoli a chadwraeth. Mae gweithgareddau dynol mewn dyfroedd arfordirol yn rhoi pwysau ar famaliaid y môr, o achosi sŵn tanddwr, i risg o daro llongau, ynghyd â llygredd, disbyddu stociau pysgod, a mynd ynghlwm mewn offer pysgota. Er mwyn rheoli’r pethau hynny’n well, mae'n bwysig bod gennym ddealltwriaeth dda o ba ardaloedd sy'n bwysig i rywogaethau penodol.
Dywedodd Dr Kate Smith, Rheolwr Amgylcheddol y cwmni ynni adnewyddadwy morol, Nova Innovation, sydd hefyd yn cydweithredu ar y project:
“Mae sicrhau nad yw ein tyrbinau llanw yn niweidio amgylchedd y môr yn hynod bwysig i Nova. Mae ystyriaethau effaith amgylcheddol, gan gynnwys effeithiau posibl ar famaliaid ac anifeiliaid eraill y môr, yn rhan allweddol o broses gydsynio a dylunio ein projectau ynni adnewyddadwy. Rydym yn falch iawn ein bod yn cymryd rhan yn yr ymchwil hon, i archwilio sut y gall gwybodaeth leol, a anwybyddir yn aml fel rhan o brosesau cydsynio a dylunio, helpu i asesu a lleihau effeithiau ein projectau ar famaliaid y môr."
Mae'n hysbys y gall bod ar lan y môr wneud cyfraniad cadarnhaol at ein lles, felly y tro nesaf y byddwch wrth lan y môr, gwnewch yn siŵr eich bod wedi lawrlwytho ap Sea Watcher, cydiwch yn eich ysbienddrych, ac ewch ati i fwynhau!
