Archif y Mis: Tachwedd 2021

Llythyr wedi ei drawsysgrifennu

Yng ngofal yr Archifau a Chasgliadau Arbennig mae casgliad o ddeunaw llythyr a anfonwyd rhwng dau frawd o Gymru a ymfudodd i America o Castell Hen, ger y Bala, rhwng 1943 a 1952. Groesodd John D. Pugh i America o Lerpwl ym mis Mehefin 1943, y cyntaf o’r brodyr i ymfudo, ac ysgrifennu nifer o lythyrau manwl at ei frawd, Hugh Pugh, ei rieni, a’i deulu a’i gymuned ehangach. Mae’r rhan fwyaf o’i lythyrau yn cynnwys newyddion i’w deulu ar ei iechyd ac disgrifiadau manwl o’i brofiadau o deithio trwy wahanol ddinasoedd y talaith Ohio, wrth iddo fyw yn ninasoedd Colwmbws, Cincinnati a Portsmouth.

Mae un o’i lythyrau at ei rieni, a anfonwyd o Columbus ar y 14eg o Orffennaf, 1845, yn dangos arddull benodol o ysgrifennu llythyrau a ddaeth yn arferol pan oedd papur yn brin neu’n rhy ddrud. Mae’r traws-lythyr hwn yn creu patrwm llawysgrifen daclus sy’n rhedeg yn berpendicwlar ar draws y dudalen, ac wedi’i gynllunio i’w ddarllen yn gyntaf yn unionsyth ac wedyn eto wrth gylchdroi 90 gradd. Mae’r ysgrifen hon – a chafwyd ei ddatblygu i wneud y mwyaf o’r lle sydd ar gael ar dudalen, yn cynnwys dwy ochr dalen A3 tenau wedi’i blygu yn hanner – gan greu patrwm syfrdanol o lawysgrifen sy’n gwneud wyth ochr papur allan o bedair.

Mae dau o’r llythyrau mwyaf diddorol yn y casgliad hwn eto gan John D. Pugh, un at ei frawd ac un arall at ei rieni. Anfonir y ddau o Cincinnati, dair blynedd ar wahân, ac fe’u hysgrifennwyd ar dudalennau sydd wedi’u hargraffu gyda darluniau o’r ddinas o ochr arall yr Afon Cincinnati, map manwl, a lluniau o seilwaith a phensaernïaeth. Mae’r ddau lythyr hyn yn cynnig mewnwelediad diddorol i sut yr oedd y dinas i fod wedi edrych yn ystod y cyfnod hwn, sut allai gwahanol ddarlunwyr fod wedi dewis darlunio golygfa’r ddinas o bob rhan o’r afon, a sut allai’r ddinas ei hun fod wedi newid ar draws bron ddwy ganrif.

Mae’n debyg fod y celf a gynhwyswyd yn y ddau lythyr wedi’i chynhyrchu gyda’r bwriad o gyflwyno’r dinas ar ei orau, ac o bosib wedi ei marchnata i gwsmeriaid yn anfon llythyrau at berthnasau pell fel ffordd o hysbysebu rhinweddau gorau’r ddinas i dwristiaid neu ymfudwyr. Efallai fod yr un a anfonwyd at frawd ei frawd, Hugh, hyd yn oed wedi cyfrannu at ei benderfyniad i ddilyn ei frawd i America, ac efallai bod yr un i’w rieni wedi’i ddewis i dawelu eu meddwl am les eu mab mewn dinas dramor.

Crewyd yr “Archif y Mis” yma gan Alaw Dafis, Intern

Cliciwch ar y dolennau isod i weld y dogfennau sydd wedi ymddangos fel “Archif y Mis” yn y gorffennol.