Mae Sharon Hutchings, ymchwilydd PhD yn Ysgol Gwyddorau Iechyd Prifysgol Bangor, yn arwain project sy'n canolbwyntio ar ddimensiynau cymdeithasol iechyd meddwl - maes y mae hi'n credu sy'n cael ei fwrw i'r cysgod yn rhy aml gan safbwyntiau meddygol a chlinigol.
Meddai Sharon: "Mae fy niddordeb bob amser wedi bod yn y ffordd y mae cymdeithas yn cefnogi, neu'n methu â chefnogi, iechyd meddwl pobl. Am rhy hir, mae iechyd meddwl wedi cael ei ystyried fel problem dechnegol i'w datrys, yn hytrach na mater cyfiawnder cymdeithasol."
Roedd cam cyntaf yr astudiaeth yn ymwneud â charfan o oddeutu 3,000 o bobl â phrofiad byw o seicosis dro ar ôl tro, trwy'r Ganolfan Genedlaethol ar gyfer Iechyd Meddwl, a ariennir gan Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru. Y nod oedd deall yn well gwasanaethau cymorth cymunedol presennol, sut y cânt eu cyrchu a pha fylchau sy'n weddill.
Roedd yr ymateb yn drawiadol: cwblhaodd 497 o bobl yr arolwg, gyda 200 yn mynegi diddordeb mewn cyfrannu at ail gam yr ymchwil. Meddai Sharon: "Gwnaeth gonestrwydd yr ymatebion i mi deimlo’n ostyngedig iawn Nid oedd pobl dim ond yn ticio blychau, roedden nhw'n adrodd straeon."
Dywedodd Sharon fod llawer o gyfranogwyr yn tynnu sylw at werth cefnogaeth sydd wedi'i wreiddio mewn arferion perthynol - empathi, parch, peidio â barnu a chael eu trin fel person cyfan yn hytrach na diagnosis.
Yn ôl Sharon, mae canfyddiadau rhagarweiniol yn datgelu bwlch clir rhwng y gefnogaeth sydd ar gael ar hyn o bryd a'r hyn sydd ei angen mewn gwirionedd. Dywedodd llawer o gyfranogwyr mai'r hyn sy'n bwysig fwyaf yw cael eu trin gyda charedigrwydd a pharch, yn hytrach na dim ond mynd trwy arferion meddygol safonol. Roedd cefnogaeth gan gyfoedion, cyfleoedd i wirfoddoli ac offer hawdd eu defnyddio fel apiau neu grwpiau ar-lein hefyd yn cael eu hystyried yn ddefnyddiol iawn, yn enwedig i'r rhai sy'n cael trafferth mynychu gwasanaethau mewn person.
Siaradodd pobl hefyd am rwystrau cyffredin, fel teimlo'n cael eu barnu, oriau gwasanaeth cyfyngedig, trafnidiaeth gyhoeddus wael a chefnogaeth nad oedd yn gweddu i'w hoedran na'u sefyllfa. Roedd llawer yn teimlo bod angen i weithleoedd fod yn fwy dealltwriaeth o heriau iechyd meddwl. Dywedodd rhai eu bod yn well ganddynt beidio â defnyddio gwasanaethau o gwbl oherwydd eu bod yn gwerthfawrogi eu preifatrwydd a'u hannibyniaeth.
Yn gynt yn ddarlithydd cymdeithaseg ym Mhrifysgol Nottingham Trent, gwnaeth Sharon newid gyrfa sylweddol i ddilyn yr ymchwil hon ar ôl adleoli i Ogledd Cymru a sicrhau cyllid gan Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru.
I Sharon, mae'r prosiect hwn yn fwy nag ond gwaith academaidd. Dywedodd hi: "Mae gen i aelodau agos o'r teulu sydd wedi profi niwed oherwydd cymorth iechyd meddwl annigonol. Dyna pam rydw i'n angerddol am hyn."
Dywedodd Sharon y bydd ail gam yr astudiaeth yn canolbwyntio ar ddyfnhau'r dadansoddiad ac ymgysylltu â defnyddwyr gwasanaeth a gweithwyr proffesiynol y sector. Ei gobaith yw y bydd y canfyddiadau yn llywio polisi iechyd meddwl yn y dyfodol tra hefyd yn grymuso cymunedau a sefydliadau sy'n gweithio yn y maes.
Ychwanegodd: "Os nad yw'r ymchwil hon yn arwain at ryw fath o newid cadarnhaol - hyd yn oed rhywbeth bach - yna mae'n wastraff. Dydw i ddim yn ei wneud ar gyfer y cyhoeddiadau. Rydw i ynddo oherwydd bod pobl yn bwysig."
Gorffennodd Sharon drwy ddweud: "Pobl yw'r arbenigwyr go iawn ac maent wedi bod yn anhygoel o onest. Nawr ein tro ni yw gwrando a gweithredu."
Y prif oruchwyliwr yw'r Athro Peter Huxley, gweithiwr cymdeithasol gyda degawdau o brofiad mewn ymarfer ac ymchwil iechyd meddwl. Mae'n arwain tîm goruchwylio ac yn cwrdd yn rheolaidd â Sharon.
Meddai'r Athro Huxley: "Mae Sharon wedi mynd i'r afael â'r ymchwil hon gyda thrylwyredd a brwdfrydedd sy'n cael ei gyfateb gan y cyfranogwyr. Mae'r cyllidwyr i'w canmol am roi'r cyfle hwn i fyfyriwr ddatblygu eu gyrfa ymchwil. Newid cadarnhaol yw'r hyn rydym oll yn gobeithio amdano ac yn credu ynddo."
