Mae’r Athro John Witcombe wedi bod yn gweithio gyda’r Rhaglen Ymchwil Reis Genedlaethol yn Nepal, i ddatblygu tri math newydd o reis sy’n gwrthsefyll clefydau ac a fydd ar gael yn fuan i ffermwyr a thyddynwyr lleol. Mae'r gwaith yn sicrhau y parheir i ddefnyddio math o reis cynhenid y mae iddo arwyddocâd hanesyddol a diwylliannol ac y credir iddo fod yn cael ei ddefnyddio ers 550 o flynyddoedd.
Mae reis Jumli Marshi yn tyfu 3,050 metr uwchben lefel y môr yng ngorllewin eithaf Nepal. Dyma'r uchaf y gellir tyfu reis yn unrhyw le yn y byd. Mae'r reis yn llawn ffibr, proteinau a mwynau megis haearn, calsiwm a ffosfforws.
Fodd bynnag, yn y blynyddoedd diwethaf mae'r straen hwn wedi bod yn dioddef o glefyd o’r enw malltod reis. Mae hyn wedi golygu bod ffermwyr wedi gorfod newid i dyfu cnydau eraill.
Mae reis Jumli Marshi yn tyfu 3,050 metr uwchben lefel y môr yng ngorllewin eithaf Nepal. Dyma'r uchaf y gellir tyfu reis yn unrhyw le yn y byd. Mae'r reis yn llawn ffibr, proteinau a mwynau megis haearn, calsiwm a ffosfforws.
Fodd bynnag, yn y blynyddoedd diwethaf mae'r straen hwn wedi bod yn dioddef o glefyd o’r enw malltod reis. Mae hyn wedi golygu bod ffermwyr wedi gorfod newid i dyfu cnydau eraill.
Mae'r Athro Witcombe wedi bod yn rhannu ei arbenigedd mewn bridio planhigion trwy weithio gyda ffermwyr a defnyddwyr lleol, i gyflwyno nodweddion y mae’r ffermwyr a’r defnyddwyr lleol hynny eu hunain yn teimlo eu bod yn bwysig. Mae'r ffermwyr yn profi'r mathau newydd o reis trwy eu tyfu ar eu tir. Mae’r dull hwn o dyfu planhigion yn sicrhau fod rhywogaethau newydd wedi eu haddasu'n dda i ofynion a dymuniadau ffermwyr lleol, ac mae hyn yn ei dro yn golygu bod y gymuned ffermio'n fwy tebygol o'u mabwysiadu a'u lledaenu. Jumli Marshi hefyd yw'r math cyntaf o reis i fod yn rhan o dreialon gan ffermwyr yn Nepal sydd wedi'u fridio yn defnyddio marcwyr DNA. Datblygwyd y marcwyr hyn gan wyddonwyr ym Mhrifysgol Bangor (Katherine Steele a John Witcombe o Ysgol Gwyddorau Naturiol y Brifysgol) mewn cydweithrediad â phartner masnachol yn y Deyrnas Unedig.Mae’r Athro John Witcombe wedi bod yn gweithio gyda’r Rhaglen Ymchwil Reis Genedlaethol yn Nepal, i ddatblygu tri math newydd o reis sy’n gwrthsefyll clefydau ac a fydd ar gael yn fuan i ffermwyr a thyddynwyr lleol. Mae'r gwaith yn sicrhau y parheir i ddefnyddio math o reis cynhenid y mae iddo arwyddocâd hanesyddol a diwylliannol ac y credir iddo fod yn cael ei ddefnyddio ers 550 o flynyddoedd.
Dyma benllanw 13 mlynedd o waith mewn cydweithrediad â Resham Amgai, ffermwr reis o Nepal sydd wedi arwain ar y gwaith yn Nepal. Mae gan y math cynhenid hwn o reis, Jumli Marshi, enyn sy'n goddef oerni sy'n ei alluogi i ffynnu mewn amodau oer ac o ran ei fwyta mae yn fath o reis y mae pobl yn hoff iawn ohono sy’n golygu ei bod yn broffidiol ei dyfu. Roedd yn destun pryder mawr i ffermwyr lleol fod y math hwn o reis mor agored i afiechyd.
Yr hyn yr ydym wedi'i wneud yw cyflwyno genyn sy'n gwrthsefyll malltod i’r reis Jumli Marshi a ddaw o reis a ryddhawyd yn gyntaf yn Ynysoedd y Philipinau ym 1985, er mwyn datblygu tair fersiwn sy'n gallu gwrthsefyll clefydau. Mae ffermwyr Jumla wedi bod yn lobïo i warchod y reis lleol hwn ac mae’r datblygiad hwn yn cael ei groesawu gan y gymuned leol. Bydd cael reis Jumli Marshi sy’n gallu gwrthsefyll afiechyd yn tro ar fyd i ffermwyr llwyfandir Nepal, lle mae tyfu reis yn heriol oherwydd ei bod mor uchel yno.
“Mae reis Jumli Marshi yn faethlon ac yn flasus hefyd”, meddai’r gŵr lleol Raj Bahadur Mahat.
Mwy
Astudiaeth Archos Fframwaith Rhagoriaeth Ymchwil 2022
Mathau Newydd o Reis Yn Gwella Bywoliaeth Miliynau o Aelwydydd