£13 miliwn ar gyfer ymchwil biotechnoleg i fynd i'r afael â heriau amgylcheddol

• Y grŵp ymchwil newydd hwn yw'r cyntaf o'i fath yn y Deyrnas Unedig
• Bydd ymchwilwyr o ddeg prifysgol yn gweithio ar ddatblygu swyddogaethau micro-organebau
• Mae gan ficro-organebau rinweddau 'arch arwyr' a fydd yn helpu i fynd i'r afael â llygryddion

Mae'r Ganolfan Biotechnoleg Amgylcheddol (CEB) ym Mhrifysgol Bangor yn rhan o ganolfan ymchwil newydd, y cyntaf o'i bath yn y Deyrnas Unedig, sy'n cael ei sefydlu i wella a datblygu galluoedd naturiol micro-organebau i lanhau’r blaned.

Bydd y Ganolfan newydd yn mynd i’r afael â llygryddion a gwastraff amgylcheddol yn ddefnyddio microbau. Caiff ei sefydlu gyda chyllid o £13 miliwn gan Gronfa Cenhadaeth Technoleg Ymchwil ac Arloesi’r Deyrnas Unedig a chefnogaeth gan y Cyngor Ymchwil Biotechnoleg a Gwyddorau Biolegol.

Mae'r Ganolfan Arloesi Biotechnoleg Amgylcheddol (EBIC), dan arweiniad Prifysgol Cranfield, yn dwyn ynghyd wyddonwyr o ddeg sefydliad blaenllaw yn y Deyrnas Unedig, gan gynnwys Prifysgol Bangor, er mwyn datblygu priodweddau a swyddogaethau micro-organebau, gan greu ffyrdd mwy effeithiol o fonitro'r amgylchedd a chael gwared ar lygryddion.

Bydd tîm Prifysgol Bangor dan arweiniad yr Athro Biotechnoleg, Peter Golyshin, yn cyd-arwain yr ymchwil i faes bioadfer amgylcheddol, sef defnyddio peirianneg micro-organebau i ddiraddio llygryddion organig ystyfnig, gan gynnwys hydrocarbonau neu sylweddau polyfflworoalcyl a geir yn araenau dodrefn, mewn tecstilau, adlynion ac arwynebau coginio anlynol.

Bydd ensymau a llwybrau bioddiraddio newydd yn cael eu nodi a'u hintegreiddio yn rhan o rwydweithiau metabolaidd o ficro-organebau i wella ymddatodiad llygryddion.

Bydd tîm Prifysgol Bangor (Yr Athro Peter Golyshin, Yr Athro Alexander Yakunin a’r Athro Davey Jones) hefyd yn cyfrannu at ddatblygiad prosesau trin dŵr gwastraff ac adferiad metelau yn defnyddio microbau a beirianwyd a phroteinau sy’n rhwymo  metel.

Potensial enfawr y micro-organebau bychain sy’n ‘arch arwyr’

“Efallai eu bod nhw’n fach iawn, ond mae gan ficro-organebau briodweddau ‘arch arwyr’ sy’n rhoi potensial enfawr iddyn nhw gael effaith gadarnhaol ar ein byd,” meddai Frederic Coulon, sy’n Athro Cemeg Amgylcheddol a Microbioleg ym Mhrifysgol Cranfield ac yn Arweinydd Project yn y Ganolfan Arloesi Biotechnoleg Amgylcheddol.

“Gan ddefnyddio technolegau datblygedig, bydd y tîm ymchwil yn creu organebau cwbl newydd neu'n gwella swyddogaethau organebau sy'n bodoli eisoes. Drwy wneud hyn, gallwn ddylunio micro-organebau sy’n fwy addas ar gyfer tasgau amgylcheddol fel troi gwastraff yn adnoddau gwerthfawr.”

Ymchwilio cymwysiadau o’r labordy i’r maes

Gan weithio gyda'i gilydd ar gymwysiadau y gellir mynd â nhw o’r labordy i’r maes, bydd y gwyddonwyr sy'n ymwneud â'r project pum mlynedd hwn yn archwilio ffyrdd o ddatblygu micro-organebau i dargedu a lliniaru effeithiau negyddol sylweddau llygrol megis gwastraff plastig, hydrocarbonau, metelau ac olew. Bydd micro-organebau nid yn unig yn cael eu defnyddio i lanhau llygryddion peryglus a gwenwynig o'r amgylchedd, ond hefyd i helpu i adfywio neu ailgylchu gwastraff.

Defnyddir technegau blaengar o feysydd bioleg synthetig, biotechnoleg a pheirianneg amgylcheddol. Gan ganolbwyntio ar arferion ymchwil cyfrifol a moesegol, mae'r tîm ymchwil ar fin edrych ar ffyrdd newydd o fynd i'r afael â thri maes allweddol:

1. Y genhedlaeth nesaf o fiosynhwyryddion ar gyfer gwaith monitro a gwyliadwriaeth amgylcheddol
2. Bioadferiad yn targedu llygryddion amgylcheddol, gan hyrwyddo ecosystemau glanach ac iachach
3. Gwell rheolaeth dros wastraff a dŵr gwastraff er mwyn gwella’r gallu i adfer adnoddau, optimeiddio prosesau trin, a lleihau faint o wastraff a gynhyrchir