James Otai

Dewisodd James Otai (MSc Rheolaeth Amgylcheddol a Busnes, 2020) ddod i Fangor i barhau ei addysg er mwyn datblygu ei waith gyda’i fenter gymdeithasol yn Uganda.

 “Roedd y profiad o astudio ym Mhrifysgol Bangor yn un gwefreiddiol a oedd dim ond yn bosib oherwydd y gefnogaeth wych a gefais gan Windle Trust International, Prifysgol Bangor (yn enwedig y Swyddfa Myfyrwyr Rhyngwladol), a Chomisiwn Nawdd y Gymanwlad. O'r drefn ymgeisio i gael cynnig Commonwealth Shared Scholarship, bu’r broses o drosglwyddo i ddiwylliant anghyfarwydd i mi yn hollol esmwyth.

Roedd y cwbl fel breuddwyd nes i mi lanio ym maes awyr Manceinion ac yna cyrraedd Bangor ar y trên. Roedd gorfod dioddef y tywydd oer yn fy atgoffa pa mor bell yr oeddwn wedi teithio ers gadael gwlad fy mebyd. Cefais fy ngeni a'm magu yn isranbarth Teso, rhan wledig o ogledd-ddwyrain Uganda, yn ystod gwrthryfel yr 80au hwyr a'r 90au cynnar. Yn ystod y cyfnod hwn, roedd cael diwallu anghenion sylfaenol fel tai a bwyd addas yn anodd, heb sôn am addysg, a oedd yn beth prin iawn. Nid oes rhyfedd felly, pan gyflwynwyd addysg am ddim o dan yr Universal Primary Education, bod cerdded 10km a mwy bob dydd i’r ysgol ac yn ôl yn rhywbeth roeddwn yn ei wneud gyda gobaith a chyffro.

Gweithiais yn galed i ennill bwrsariaeth lefel A ac es i astudio i Brifysgol Makerere, gan ennill gradd Baglor mewn Gwaith Cymdeithasol a Gweinyddiaeth Gymdeithasol gyda nawdd gan y llywodraeth ac yn ddiweddarach dod yn ysgolhaig y gymanwlad.  

Fel gweithiwr cymdeithasol, tyfodd yr awydd i greu newid cadarnhaol, yn enwedig ymhlith merched a genethod, roedd hyn yn seiliedig ar fy mhrofiad o weld y rhan fwyaf ohonynt yn gaeth i dlodi enbyd ac yn cael trafferth diwallu eu hanghenion sylfaenol. Yr hyn a ddaeth yn amlwg i mi oedd y ffaith nad oedd y merched yn gallu fforddio prynu padiau yn ystod eu mislif.  Daeth hyn i’r amlwg i mi ar ôl profiad personol o weld merch ifanc yn ceisio delio â’i mislif cyntaf, digwyddiad a’i cadwodd o’r ysgol am bythefnos ac a barodd iddi newid ysgol y tymor canlynol.

Pan rannodd fy ffrind Nathan Okiror, yr oeddwn wedi cyfarfod ag ef yn ystod ein interniaeth, ganfyddiadau ei draethawd hir fod llawer o ferched yn colli’r ysgol neu'n gadael yr ysgol oherwydd eu mislif, gofynnodd i mi a'n ffrind Fiona ymuno ag ef i ddechrau sefydliad i geisio datrys y broblem yn y cymunedau. Yn y pen draw, gwnaethom ffurfio a chofrestru corff anllywodraethol yn 2016 o'r enw Imagine Her (IH) i geisio datrys problemau  hylendid yn ystod y mislif ymhlith merched a genethod trwy eu dysgu  sut i wneud padiau misglwyf i’w hailddefnyddio, gyda bechgyn a dynion yn cymryd rhan weithredol hefyd. Mae hyn oherwydd yn y mwyafrif o deuluoedd a sefydliadau, yn enwedig mewn gwledydd sy'n datblygu, nid yw materion sy’n ymwneud á hylendid yn ystod y mislif yn cael eu trafod ymhlith dynion a bechgyn oherwydd tabŵau diwylliannol, anghydraddoldebau rhyw a normau cymdeithasol gwahaniaethol sy'n aml yn rhwystro merched a genethod rhag gallu rheoli eu hiechyd a'u hylendid yn ystod y mislif.