Rhedir gan School of Arts, Culture and Language

20.000 Credyd neu 10.000 Credyd ECTS

Semester 1

Trefnydd: Prof Peredur Lynch

Bydd y modiwl hwn yn olrhain amryfal agweddau ar hanes y Gymraeg o’i chyfnodau cynharaf hyd at ymgyrchoedd Cymdeithas yr Iaith Gymraeg yn ystod ail hanner yr 20g. Cyflwynir y myfyrwyr i’r ymchwil diweddaraf sy’n ymwneud â datblygiad y Gymraeg yn y cyfnod ôl-Rufeinig a;i pherthynas â’r ieithoedd Celtaidd; trafodir hefyd y ffynonellau cynharaf sy’n tystio i fodolaeth yr iaith. Cynigir arolwg o’r berthynas rhwng tafodieithoedd y Gymraeg a’i chyweiriau ysgrifenedig, ac anelir hefyd at amlinellu’r grymoedd cymdeithasol, gwleidyddol ac economaidd a bennodd hynt y Gymraeg, yn enwedig o’r 16g hyd at y presennol.

Bydd tair rhan i'r cwrs:

Rhan I Yn y rhan gyntaf edrychir ar hanes cynnar y Gymraeg gan roi sylw penodol i'r materion a ganlyn: 1. Y Celtiaid a'r Ieithoedd Celtaidd; 2. Y Frythoneg a'r Gymraeg; 3. Ffynonellau cynharaf yr iaith.

Rhan II Yn yr ail ran cynigir arolwg o'r berthynas rhwng cyweiriau llafar a llenyddol yr iaith, gan roi sylw penodol i'r materion a ganlyn: 1. Tafodieithoedd y Gymraeg; 2. memrwn, argraffwasg ac orgraff: datblygiad yr iaith lenyddol; 3. John Morris-Jones a Jônsi: cyweiriau'r Gymraeg yn y byd modern.

Rhan III Yn y drydedd ran archwilir cyd-destun cymdeithasol a gwleidyddol yr iaith, gan roi sylw penodol i'r materion a ganlyn: 1. Y Tuduriaid: achubwyr iaith? 2. Y Gymraeg a'r Chwyldro Diwydiannol; 3. Yr 20g.: Canrif Colli ac Adfer Iaith.

Bydd y modiwl hwn yn olrhain amryfal agweddau ar hanes y Gymraeg o’i chyfnodau cynharaf hyd at ymgyrchoedd Cymdeithas yr Iaith Gymraeg yn ystod ail hanner yr 20g. Cyflwynir y myfyrwyr i’r ymchwil diweddaraf sy’n ymwneud â datblygiad y Gymraeg yn y cyfnod ôl-Rufeinig a;i pherthynas â’r ieithoedd Celtaidd; trafodir hefyd y ffynonellau cynharaf sy’n tystio i fodolaeth yr iaith. Cynigir arolwg o’r berthynas rhwng tafodieithoedd y Gymraeg a’i chyweiriau ysgrifenedig, ac anelir hefyd at amlinellu’r grymoedd cymdeithasol, gwleidyddol ac economaidd a bennodd hynt y Gymraeg, yn enwedig o’r 16g hyd at y presennol.

trothwy

D- i D+

Dangos cynefindra â rhai o'r prif agweddau ar hanes y Gymraeg a gyflwynir yn y modiwl hwn. Dangos gallu i gloriannu ffynonellau cynradd ac eilaidd perthnasol i'r maes. Dangos gallu i ymateb i farn ac i fynegi barn bersonol. Dangos gallu i grynhoi syniadau a dadleuon pobl eraill.

da

B- i B+

Dangos cynefindra â nifer dda o'r o'r prif agweddau ar hanes y Gymraeg a gyflwynir yn y modiwl hwn. Dangos gallu i gloriannu ffynonellau cynradd ac eilaidd perthnasol i'r maes yn ddeallus ac yn gytbwys a'u defnyddio'n bwrpasol. Dangos gallu i ymateb i farn, i fynegi barn bersonol gytbwys, ac i gyflwyno a datblygu dadl, yn glir ac yn rhesymegol. Dangos gallu i grynhoi syniadau a dadleuon pobl eraill yn deg ac yn gytbwys.

ardderchog

A- i A*

Dangos meistrolaeth ar rychwant eang o'r prif agweddau ar hanes y Gymraeg a gyflwynir yn y modiwl hwn. Dangos gallu datblygedig i gloriannu ffynonellau cynradd ac eilaidd perthnasol i'r maes yn dreiddgar ac yn gytbwys a'u defnyddio'n bwrpasol. Dangos gallu datblygedig i ymateb i farn, i fynegi barn bersonol aeddfed ac annibynnol, ac i gyflwyno a datblygu dadl estynedig, yn glir, yn rhesymegol ac yn gydlynus. Dangos gallu datblygedig i grynhoi syniadau a dadleuon pobl eraill yn deg ac yn gytbwys.

1. Arddangos gwybodaeth o'r ffactorau sy'n dylanwadu ar y Gymraeg heddiw.

2. Dadansoddi'n feirniadol gyd-destun cymdeithasol hanes y Gymraeg.

3. Dadansoddi'r berthynas rhwng y llafar a'r llenyddol yn hanes y Gymraeg.

4. Arddangos gwybodaeth am dafodieithoedd y Gymraeg.

5. Trafod rhai o'r prif gyfnewidiadau a barodd i'r Frythoneg esgor ar y Gymraeg.

6. Lleoli'r Gymraeg oddi mewn i'r teulu ieithyddol Celtaidd.

7. Deall yn fanwl yr amrywiol ffactorau a ddylanwadodd ar ddatblygiad y Gymraeg.

8. Meddu ar drawsolwg gynhwysfawr o hynt y Gymraeg ar hyd y canrifoedd.

		Oriau

• Llythrennedd - Medrusrwydd mewn darllen ac ysgrifennu drwy amrywiaeth o gyfryngau
• Defnyddio cyfrifiaduron - Medrusrwydd wrth ddefnyddio ystod o feddalwedd cyfrifiadurol
• Hunanreolaeth - Gallu gweithio mewn ffordd effeithlon, prydlon a threfnus. Gallu edrych ar ganlyniadau tasgau a digwyddiadau, a barnu lefelau o ansawdd a phwysigrwydd
• Archwilio - Gallu ymchwilio ac ystyried dewisiadau eraill
• Adalw gwybodaeth - Gallu mynd at wahanol ac amrywiol ffynonellau gwybodaeth
• Sgiliau Rhyngbersonol - Gallu gofyn cwestiynau, gwrando'n astud ar atebion a'u harchwilio
• Dadansoddi Beirniadol & Datrys Problem - Gallu dadelfennu a dadansoddi problemau neu sefyllfaoedd cymhleth. Gallu canfod atebion i broblemau drwy ddadansoddiadau ac archwilio posibiliadau
• Cyflwyniad - Gallu cyflwyno gwybodaeth ac esboniadau yn glir i gynulleidfa. Trwy gyfryngau ysgrifenedig neu ar lafar yn glir a hyderus.
• Dadl - Gallu cyflwyno, trafod a chyfiawnhau barn neu lwybr gweithredu, naill ai gydag unigolyn neu mewn grwˆp ehangach

Goblygiadau o ran adnoddau ar gyfer myfyrwyr

Mae'r deunyddiau hyn ar gael i fyfyrwyr yn llyfrgell Prifysgol Bangor.

Rhestr ddarllen

Llyfryddiaith Graidd

John Aitchison a Harold Carter, Spreading the Word: The Welsh Language 2001 (2004).

Martin J. Ball, The Use of Welsh (1988).

John Davies, et al. (goln.), Gwyddoniadur Cymru yr Academi Gymreig (2008), 227–33, 829–30.

Hywel Teifi Edwards, Gŵyl Gwalia (1980).

Kenneth H. Jackson, Language and History in Early Britain (1953).

Kenneth H. Jackson, ‘The Dawn of the Welsh Language’, yn A. J. Roderick (gol.), Wales Through the Ages, volume I (1959), 34–41.

Geraint H. Jenkins (gol.), Y Gymraeg yn ei Disgleirdeb: Yr Iaith Gymraeg cyn y Chwyldro Diwydiannol (1997).

Geraint H. Jenkins (gol.), Iaith Carreg fy Aelwyd: Iaith a Chymuned yn y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg (1998).

Geraint H. Jenkins (gol.), Gwnewch Bopeth yn Gymraeg: Yr Iaith Gymraeg a’i Pheuoedd 1801–1911 (1999).

Geraint H. Jenkins a Mari A. Williams, ‘Eu Hiaith a Gadwant?’: Y Gymraeg yn yr Ugeinfed Ganrif (2000).

Robert Owen Jones, Hir Oes i’r Iaith: Agweddau ar Hanes y Gymraeg a’r Gymdeithas (1996).

Henry Lewis, Datblygiad yr Iaith Gymraeg (1931; adargraffiad 1983). Peter Wynn Thomas, Gramadeg y Gymraeg (1996).

Beth Thomas a Peter Wynn Thomas, Cymraeg, Cymrâg, Cymrêg: Cyflwyno’r Tafodieithoedd (1989).

Alan R. Thomas, The Linguistic Geography of Wales (1973).

D. A. Thorne, Cyflwniad i Astudio’r Iaith Gymraeg (1985).

T. Arwyn Watkins, Ieithyddiaeth (1961).

Opsiynol mewn cyrsiau:

• NQ26: BA Astudiaethau Busnes a Chymraeg year 3 (BA/ABCH)
• 3Q5Q: BA Cymraeg and English Literature year 3 (BA/CEL)
• T102: BA Chinese and Cymraeg year 4 (BA/CHCY)
• Q5P5: BA Cymraeg gyda Newyddiaduraeth year 3 (BA/CN)
• Q562: BA Cymraeg year 3 (BA/CYM)
• Q565: BA Cymraeg (4 year) year 4 (BA/CYM4)
• Q564: BA Cymraeg Proffesiynol (4 year) year 3 (BA/CYMPR4)
• Q563: BA Cymraeg Proffesiynol year 3 (BA/CYMPRO)
• QQ3M: BA English Language & Cymraeg year 3 (BA/ELC)
• QR53: BA Italian/Cymraeg year 4 (BA/ITCY)
• R805: BA Modern Languages & Cymraeg year 4 (BA/MLCYM)
• X321: BA Astudiaethau Plentyndod ac Ieuenctid a Chymraeg year 3 (BA/PIC)
• VVQ5: BA Philosophy and Religion and Welsh year 3 (BA/PRW)
• QR54: BA Spanish/Cymraeg year 4 (BA/SPCY)
• CQ65: BA Cymraeg/Sports Science year 3 (BA/SPSW)
• LQK5: BA Polisi Cymdeithasol a Chymraeg year 3 (BA/SPWW)
• LQH5: BA Cymdeithaseg a Chymraeg year 3 (BA/SWW)
• Q5WK: BA Cymraeg gydag Ysgrifennu Cread year 3 (BA/WCW)
• QR51: BA Cymraeg/French year 4 (BA/WFR)
• QR52: BA Cymraeg/German year 4 (BA/WG)
• QV51: BA Cymraeg/History year 3 (BA/WH)
• QVM2: BA Welsh History/Cymraeg year 3 (BA/WHW)
• QQ15: BA Cymraeg and Linguistics year 3 (BA/WL)
• QW53: BA Cymraeg/Music year 3 (BA/WMU)
• LQ35: BA Cymraeg and Sociology year 3 (BA/WS)
• M1Q5: LLB Law with Welsh year 3 (LLB/LW)